Türkiye, dün Konya Kent Hastanesi’nde yaşanan cinayetle sarsıldı. Annesini kaybeden katil, hastanede kardiyoloji uzmanı hekim Ekrem Karakaya’yı silahıyla öldürdü. Katil, Konya Yunak İlçe Devlet Hastanesi’ndeki bir güvenlik vazifelisiydi. Cinayetin akabinde kendisine de ateş ederek intihar etti.
Olayın akabinde Konya Kent Hastanesi çalışanları iş bırakarak hastanenin önünde toplandı. Türk Tabipleri Birliği (TTB) 7 ve 8 Temmuz’da iş bırakma kararı aldı.
Konuya ait pek çok uzman, değerlendirilmede bulundu. Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’ya davet yapıldı. #GörüyormusunFahrettinKoca etiketi toplumsal medyada trend topic oldu. Temel talep, sıhhatte şiddete uygulanan cezasızlık siyasetinin son bulmasıydı.
Bu mevzu daha evvel de tekraren gündeme gelmiş, sıhhat çalışanları yalnızca bu gündem nedeniyle, tekraren sefer mitingler düzenlemiş, greve çıkmıştı. Bu mitinglerde sıhhatte şiddete yargıda tolerans gösterilmesinden şikayet ediliyor. Cezaların artırılması gerektiği vurgulanıyordu. Sorunu toplumsallaştıran başka bir olay da doktorların yurtdışına göç ettiği gerçeğiydi. Göç nedenlerinde de sıhhatte şiddet sorunu başı çekiyordu.
Bu haber karşısında bu toplumsal meseleye biraz daha titiz yaklaşmak gerekmez mi? Çabucak her gün, bir kamu hastanesinde tabibe şiddet haberleri duyuyorsak derin bir nefes alıp düşünmek gerekmez mi? Bir toplum, nasıl bir travma karşısında bu türlü bir tepki verecek hale gelir. Ya da bu toplum zati böyledir de, bir grup konjonktürel tedbirlerle sorun baskılanabilir. Cezaları artırmak, siyasal iktidarın telaffuzunu değiştirmesi vs. vs.
İddia: Sorunun kök nedeni neoliberalizmdir
Sağlıkta şiddetin kök nedeni neoliberalizmdir. Bu ifadeyi, çabucak tefe koyup, kenara atmadan evvel, bu mevzuyu yakından takip eden sayısız toplumsal bilimcinin, neoliberalizmin sonuçlarına ait yazdığı geniş bir külliyat olduğunu hatırlatayım. Anaakım dışı fikirler, üniversitelerde kürsü bulmayabilir. Bu tez aslında son derece tanınan. Yani, argüman kestirip atılacak cinsten değil.
Neoliberalizm derken, 1980’den bu yana Türkiye’de ve dünyada uygulanan ekonomik-politik sistemin isminden bahsediyoruz. Sistemin temel ekonomik önerisi, sermaye hareketliliğinin önündeki tüm pürüzleri kaldırmaktır. Gelişen teknolojiyle birlikte, akışkan sermaye, dünyayı birkaç saat içinde turlayabilir. Böylelikle dünyanın dört bir yanında, sermaye dalkavuğu rejimler ürer. Sermayeye en büyük teşviki ve garantiyi veren ülkeler, yabancı sermayeyi o nispette çağırmış olurlar ki, zenginleşmenin sırrı da budur. Sermaye girişlerinin kapısı, o ülkenin bankacılık sistemidir. Münasebetiyle, neoliberalizmin ana dişlisi, bankacılık sistemidir. Neoliberalizm bu sistemde yaşanacak meselelere bu nedenle çok hassastır. Bu hassaslık karşısında, dikkatli olmak gerekmesine karşın neoliberalizmin ana motivasyonu ekonomik büyümedir. Daima borçlandıran, borçlandırdıkça büyümek zorunda bırakan, büyürken yine borçlandıran ve nitekim süratli büyüyen bir sistemden bahsediyoruz. Muvaffakiyet diye sattığı da budur. Ancak, sermaye üzerindeki kamu hudutlarının kaldırılmasının yarattığı daima risk, bir öbür sorunu da beraberinde getirir. Finansal hareketlerin kırılgan yapısı nedeniyle, neoliberalizm, iç ve dış şoklarla tetiklenen finansal krizlere çok açıktır. Bu nedenle devletin, çok yıllı planlar yapabilme kabiliyeti azalır. Çünkü, planlara sadık kalabilmek de bu kadar dalgalı bir iktisatta mümkün değildir. Bu nedenle, 20’nci yüzyılın planlama kurumları, neoliberal periyotla bir arada ehemmiyetini yitirir.
Bu kısa bilgilendirmenin akabinde “Sağlıkta şiddetin kök nedeni neoliberalizmdir” argümanına destek kazandırabiliriz.
Türkiye’de sıhhati bir hizmet değil de, bir bölüm olarak değerlendirmeye 80’li yıllarda Turgut Özal’la birlikte başladık. Daha evvel piyasalaşmamış bir alan piyasaya açılıyordu. Bu da doğal olarak ekonomik büyüme demekti. Büyüme ise finansmana erişimi kolaylaştırıyordu. Zenginleşmenin yolu da bu sisteme entegre olmaktı. Liberaller, sıhhatte özelleştirmenin bu olumlu istikametine yani ekonomik büyüme motivasyonuna gereğinden fazla vurgu yaparak, onu savundular. Biraz daha insaflı sağcı siyasetçiler, “kamuda da fakirler için sıhhat hizmeti verilmeye devam edilecekse sorun yok” diyerek sistemin soluna geçtiler. Böylelikle, “sağ-sol kalmadı artık”
Fakat günün sonunda, tek bir ulus olduğunu sav eden bir toplumda, hastaların bir kısmı tıpkı vakitte müşteri. Öyleyse bu ülkede ‘sağlık’ parası olanın satın alabildiği bir metadır. Üstelik bu parası olanlar, toplumun geri kalan kısımları için imrenilecek hayatlar yaşamaktadır.
Bu metayı satın alabilecek parası olmayanlar ise hastalandığında kamu hastanelerinin yolunu fiyat. Pekala sıhhatin bir yurttaşlık hakkı olduğu şuuruyla mi gidilir buralara? Hayır, sıhhatin aslında satılabilen bir meta olduğu, reklamının yapıldığı ortadadır. O halde tabip, bu metanın üreticisi bir işçidir. Hasta ise müşteri… Kamu hastanelerindeki hizmet de bu türlü kavranır. Sıhhat, parasını devletin verdiği bir metadır. O halde, devletin bana sunduğu bu imkan mükafattan farksızdır. Bazen sistem aksamaktadır lakin ödül biraz makus diye şikayet edilmemelidir. Bu kavrayışla, kamu hastanesinin yolunu tutan kişi, kendisinin bir müşteri olduğu zannıyla girer hastaneye. Hakikaten, katkı hissesi ödemeleri yüzünden müşterilik şuuru kazanması kolaylaşır. Öyleyse tabipler kamusal bir hizmetin modülü değilse ya da bir öteki sözle onlar da bir işverenin maaşlı çalışanıysa neden fazladan saygıyı hak etsin ki? Üstelik misyonları bana hizmet etmekken…
Bunlar, neoliberalizmin bir toplumsal sonucu olarak karşımızda duruyor. Bu toplumsal sonuçlar kozmik bir sorun. Amerika’daki sıhhat sistemi tüm dünyada tartışma konusu. Keza eğitim sistemi de… Sistem, ABD’de 1990’larda başlayan okul basma hareketleriyle alarm vermeye başlamıştı bile. Yani yalnızca biz yaşamıyoruz bunu. Lakin bu sistemin Türkiye yorumuna da değinmek gerekir. Birinci fark, ahbap çavuş ilişkileri… Her şeyin başında bu vakte kadar ki sıhhat bakanlarının neredeyse tümünün sıhhat işvereni olması… Özel hastane kesimiyle siyasal iktidarın organik bağlantısından tutun da, bölümün pastası dağıtılırken cemaatlerin-tarikatların tesirine kadar bir dizi ahbap-çavuş ilgisi sayılabilir. Bunun dışında sistemin bu halde olmasında ulusal nedenlerimiz sıralanabilir. Yaklaşık 70 yıldır devam eden köyden kente göç sürecinin toplumsal sonuçları vurgulanabilir. Hekim neden seçkindir? Hekim neden aydınlanmanın yükünü omzunda taşır? Halkın gözünde tabibi, polisten ayıran nedir? Bu vb. sorular neoliberalizmin Türkiye yorumuna ait başka bir yazının konusu olabilirdi.
Ama her ikisi de, yani hem ülkü manada neoliberalizmin vadettiği de, neoliberalizmin çarpık Türkiye yorumu da sürdürülebilir değil. Amerika’da, okul basan psikopatlar varsa, bizde de onların hastane basanları var. Her ikisinin de her iki ülkede neoliberalizmin hortlamasıyla ortaya çıkması tesadüf mü? Sıhhatte şiddetin neoliberalizmle bir ilgisi yok mu?