ANKARA – Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın İsrail’in gayesinde Türkiye olduğunu açıklamasının akabinde dış siyaset gündeminin seyri bir anda değişti. Tüm siyasi partiler İsrail tehdidinin boyutunu ve gerçekliğini tartışmaya başladı.
Dış siyaset adımları vakit zaman tenkit konusu olan Cumhuriyet Halk Partisi’nin İsrail konusundaki tavrı net oldu. İsrail tehdidinin gerçekçi olmadığı ve iktidarın gündem değiştirmeye çalıştığı istikametinde açıklamalar yapıldı.
İsrail-Türkiye bağları ve dış siyasetteki başka gelişmelere ait ‘İçeride muhalefet, dışarıda Türkiye partisiyiz’ söylemi vakit zaman eleştirilen CHP’nin Dış Siyasetten Sorumlu Genel Lider Yardımcısı İlhan Uzgel’le alanındaki gelişmeleri konuştuk, tenkitlere karşılıklarını aldık.
Uzgel’in sorularımıza cevapları şöyle oldu:
İSRAİL’İN TÜRKİYE İLE SAVAŞARAK ELDE EDECEĞİ BİR ŞEY YOK
Yeni yasama yılının açılışında Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın yaptığı ‘İsrail tehdidi’ açıklaması ve ‘İç birliği güçlendirmeliyiz’ daveti gündemde değerli bir yer tuttu. Sizin bu gündeme dair değerlendirmeniz ne olur?
Hayatın içinde risk daima vardır lakin şu an İsrail’in Türkiye’yi amaç alması üzere bir acil risk yok. İsrail şu anda neredeyse beş cephede savaş yürütüyor ve şu an İsrail’in ana amacı İran. İran’ın ve onun Orta Doğu’daki vekillerinin elini kolunu bağlamaya çalışıyor. Yani Hamas, Hizbullah, Husiler, Haşdi Şabi vesaire. İsrail ile İran ve uzantıları ortasındaki savaşa dönüşen bir süreci yaşıyoruz. Burada Türkiye yeni bir cephe değil. Ortak sonumuz yok. İsrail’in Türkiye’yle savaşarak elde edebileceği bir şey yok.
ERDOĞAN’IN SERT AÇIKLAMALAR DIŞINDA İSRAİL’İ DURDURACAK TEŞEBBÜSÜ OLMADI
Kaldı ki Erdoğan hükümetinin İsrail’e verdiği hiçbir ziyan yok. Geçtiğimiz mayıs ayına kadar açıktan ticaret devam ediyordu. Ondan sonra farklı yollarla ticaret devam etmeye başladı. Erdoğan’ın sert açıklamaları dışında İsrail’i durduracak, Gazze’deki insani dramı hafifletecek hiçbir hareketi ve teşebbüsü olmadı. Münasebetiyle ne Erdoğan İsrail’in düşmanı ne Türkiye İsrail’in maksadı.
İsrail içinde birtakım çevreler, kimi siyasetçiler Nil’den Fırat’a kadar bir büyük İsrail hayali içinde olabilirler. Bununla ilgili haritalar yayınlayabilirler. Dünyanın bir sürü yerinde var bu cins büyük hayaller, yayılmacı hevesler. Lakin İsrail’in Türkiye’ye bir kara harekatı ya da bir hava operasyonu düzenlemesinin maddi şartları yok.
ERDOĞAN BİLDİĞİMİZ BİR TAKTİK UYGULUYOR: TEHDİT ALTINDAYIZ, GERİMİZDE HİZALANIN
Neden Erdoğan bu türlü bir açıklama yaptı?
Cumhurbaşkanı’nın biraz gündem değiştirme biraz muhalefeti etkisizleştirmeye çalışmayı amaçladığı bir taktik uyguladığını düşünüyorum. Bildiğimiz bir taktik. ‘Büyük bir tehdit altındayız. Gerimizde hizalanın’ anlayışını hayata geçirmeye çalışıyor. Bunun CHP’de bir karşılığı yok.
TÜRKİYE TRİBÜNDEN İZLİYOR, HİÇBİR ÜLKE TÜRKİYE’NİN ARABULUCULUĞUNU İSTEMİYOR
Şu anda iktidarda olsaydınız İsrail–Filistin savaşı ve bölgedeki gelişmeler konusunda nasıl bir siyaset izlerdiniz?
Çok daha faal bir dış siyaset izlemenin tabanı var. Türkiye’nin kuzeyinde savaş var, güneyinde savaş var lakin Türkiye tribünden izliyor. Türkiye saygın bir aktör olsaydı her ikisinde de çok kritik roller oynayabilirdi. AKP hükümeti savaşın fakat başında biraz teşebbüste bulunabildi. Lakin hiçbir sonuç alamadı. Bugünse Türkiye’nin arabuluculuğunu isteyen kimse yok. Hiçbir kritik aktör Türkiye’den bu mevzuda talepte bulunmuyor.
‘ERDOĞAN İDARESİNDEKİ TÜRKİYE SORUN ÇIKARMASIN YETER’ BAKIŞI VAR
Türkiye inisiyatif alamayan bir ülke haline geldi dış siyasette. Zira Erdoğan’ın güvenilirliği yok. Kimse Erdoğan’la çalışmak istemiyor. ‘Erdoğan idaresindeki Türkiye sorun çıkarmasın yeter’ diye bakılıyor. Türkiye’nin kapasitesini sorun çözmek için değil sorun çıkarmak için kullandığını düşünüyorlar.
TÜRKİYE DİPLOMASİSİ İNİSİYATİF ALMA KABİLİYETİNİ KAYBETTİ
Oysa Türkiye hem NATO hem İslam İşbirliği Teşkilatı üyesi. Bu dayanılmaz bir avantaj. Bu ikisi ortasında bir bağ kurup ortak diplomatik teşebbüslerde bulunabilirdi. Çatışmaların yükünü azaltacak adımlar atabilirdi. Antep’te Büyük Orta Doğu Kriz Masası toplanabilirdi. Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri buraya gelebilirdi. Ancak hiçbir diplomatik adım yok. Türkiye diplomasisi inisiyatif alma kabiliyetini kaybetti.
DIŞİŞLERİ BAKANLARININ YOLLARININ TÜRKİYE’DE KESİŞMESİ GEREKİYORDU
Şu an Dışişleri Bakanlığı koridorlarında, Türkiye’de Ankara’nın ve diğer ülkelerin dışişleri bakanlarının yollarının kesişmesi gerekiyordu. Dışişleri Bakanı’nın bir gün Riyad’da, bir gün Tahran’da, bir gün Moskova’da, bir gün Berlin’de, bir gün Brüksel’de olması gerekiyordu.
SURİYE İLE GÖRÜŞME TALEBİ OLAĞANLAŞMAYA DUYULAN GEREKSİNİM VE PUTİN’İN İSTEĞİ SONUCU OLDU
Hükümetin Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad’la temas teşebbüsleri oldu. Erdoğan da bu görüşmenin gerçekleşmesini istediğine dair beyanlarda bulundu. Hükümetin Suriye konusundaki bu siyaset değişikliği neden kaynaklanıyor?
Birincisi Türkiye bölgede büsbütün etkisizleşti. Münasebetiyle kimi alanlarda olağanlaşmaya gitme muhtaçlığı hissetti. Bu olağanlaşma adımlarının hepsinde de ödün vermeye hazır bir ülke imgesi verdi dünyaya. Birleşik Arap Emirlikleri, İsrail, Mısır, Libya, Suudi Arabistan’la ilgileri AKP’nin kendisi bozdu ve sonra da tamir etmeye çalıştı. Tamir etme sürecinde de talep daima Erdoğan’dan geldi. Bu ülkelerin hiçbiri ‘Gel de barışalım’ demedi. Suriye de bunlardan bir tanesi; olağanlaşmaya duyulan gereksinim.
İkincisi; Putin, Erdoğan’ın Esad’la görüşmesini istiyor. Aslına bakarsanız ne Erdoğan ne de Esad bu türlü bir görüşmeyi tercih ediyor. Lakin Putin’in baskısını karşılayabilmek için Erdoğan kamuoyu önünde görüşme niyetini beyan etti. Çabucak gerisinden Hakan Fidan, Yaşar Güler üzere figürler aracılığıyla bir fren düzeneği çalıştı. Akamete uğrattılar bu isimler. O denli ön şartları ileri sürdüler ki karşılanması neredeyse imkansız. Suriye Anayasası’nın değişmesi üzere. Bu yokuşa sürmek demek.
SURİYE KONUSU TÜRKİYE DIŞ SİYASET TARİHİNİN EN KARMAŞIK SORUNU
Siz de parti olarak Esad’la görüşmek için girişimlerde bulundunuz. Muhalefet partisi olarak sizin görüşme talebinizin emeli nedir?
Suriye konusu Türkiye’nin dış siyaset tarihindeki en karmaşık sorun. O denli bir kör düğüme soktu ki Erdoğan’ın iktidarı, çok iç içe geçmiş, çok katmanlı bir Suriye evrakıyla karşı karşıyayız. CHP iktidara gelirse bir Suriye siyaseti enkazı devralacak. Erdoğan hükümetinin bu meselelerin hiçbirini çözmek için bir eforu ve iradesi yok.
İKTİDARA GELMEYE HAZIRLANIYORUZ, SURİYE KONUSUNDA FİKRİ HAZIRLIĞIMIZ OLMALI
Bir tıkanma kelam konusu ve bizim görüşme talebimiz de oradaki tıkanmayı aşmaya yönelik bir teşebbüstü. ‘Esad’la görüşerek bu tıkanıklığı aşabilir miyiz?’ diye düşündük.
Ayrıca biz iktidara gelmeye hazırlanan bir partiyiz. İktidara geldiğimizde önümüzde çok ağır bir Suriye belgesi olacak. Biz bu çok katmanlı sorunun bir yerinde olmalıyız. Yoksa olağan ki karar alma mercii değiliz. Türkiye ismine dış siyaset yürütebilecek durumda değiliz. Ancak iktidar adayı bir parti olarak Suriye idaresi nitekim ne istiyor, süreç neden tıkandı, hükümet neden adım atmıyor? Tüm bu sorulara karşılık almak için attığımız bir adımdı. Fikri bir hazırlığımızın olması gerekiyor ve bunun için de sağlam datalara gereksiniminiz var.
Randevu talebiniz konusunda gelişme var mı?
Hem gayriresmi hem de resmi yollardan müracaatlar yaptık. 11 Temmuz’da Suriye’ye resmi bir yazı yazıldı.16 Temmuz’da görüşmenin yapılabileceğine dair karşılık geldi. Zamanlaması için çalışılması gerekiyor.
LİBYA TEZKERESİNE ‘EVET’ DİYEBİLECEĞİMİZ BİR NOKTAYA GELİNDİ
Yakın vakitte Meclis’e gelecek Libya tezkeresine ‘evet’ diyeceğinizi biliyoruz. Geçtiğimiz yıl emsal tezkerelere ‘hayır’ demiştiniz. Bir tavır değişikliği mi kelam konusu?
Türkiye’nin askeri olarak Libya’daki savaşın bir tarafı olması hakikat değildi. Ancak son yılda şartlar değişti Libya’da. Erdoğan hükümeti Libya konusunda aşağı üst bizim dediğimiz çizgiye gelmeye başladı. Libya’daki çatışma neredeyse bitti. İki taraf birbiriyle görüşmeye başladı. Türkiye’de iki tarafla görüşmeye başladı. Bu bizim savunduğumuz durum.
Türkiye’nin orada artık çok sonlu gücü var. Savaşan, muharip bir güç yok. Daha çok barış gücü misyonuna dönüşen bir küçük askeri varlık var. Münasebetiyle CHP olarak ‘evet’ denebilecek bir noktaya gelindiğini düşünüyoruz.
SURİYE TEZKERESİ KONUSUNDA ŞİMDİDEN BİR ŞEY SÖYLEMEK HAKİKAT DEĞİL
Suriye tezkeresi gelince tavrınız ne olacak?
Suriye çok daha hassas ve karmaşık. Orada devrin şartlarına ve tezkerenin içeriğine bakmak gerekir. Şimdiden bir şey söylemek hakikat değil. Zira Orta Doğu’da dinamikler çok süratli değişiyor. Trump iktidara gelir, Amerikan askerleri oradan çekilir, PYD Suriye idaresiyle anlaşır, kendini lağveder; aklımıza gelmeyen pek çok mümkünlük hayata geçebilir. Orta Doğu’daki siyaset hala çok kaygan. O yüzden Suriye konusunda bugünden kelam kurmak gerçek olmaz.
DIŞARIDA TEKRAR ERDOĞAN’I ANLATMAMIZIN TÜRKİYE’YE YARARI YOK
Partinizin ‘İçeride muhalefetiz lakin dışarıda Türkiye partisiyiz’ söylemi ve bu söyleme uygun bir dış siyaset çizgisi var. Ancak bu hatta birtakım tenkitler de geliyor. AK Parti’nin dışarıda parti siyaseti uyguladığı ve ana muhalefetin de buna nazaran tavır alması gerektiği söyleniyor. Bu tenkitlere ne dersiniz?
İçeride AKP’yi çok sert eleştiriyoruz. Memleketler arası alanda da çok etkin ve inisiyatif alan bir genel liderimiz var. Biz dışarıya bir Erdoğan eleştirisiyle gitmiyoruz. Buna gerek duymuyoruz. Türkiye ile ilgili bölümler Erdoğan’ı biliyorlar esasen. Onlara bizim tekrar Erdoğan’ı anlatmamızın kimseye bir yararı yok. Yurt dışına çıkıp Türkiye’yi hükümeti şikayet eden bir parti imajının Türkiye’ye yararı yok. Bu Erdoğan’ın yarattığı sıkıntılara ortak olduğumuz manasına gelmez.
DIŞARIDA ERDOĞAN’IN YANLIŞLARININ SAVUNUCUSU DEĞİLİZ
Biz Türkiye’nin çıkarlarını kendi perspektifimizden savunuyoruz. Mesela Sosyalist Enternasyonel’de Kıbrıs hakkında konuşulduğunda Türkiye’nin bakış açısını sunuyoruz. Bunun Erdoğan’la bir ilgisi yok. Biz bunu Kıbrıslı Türkler için de yapıyoruz. Erdoğan yanılgılarının savunucusu değiliz dışarıda. Türkiye’nin haklarının savunucusuyuz.
TÜRKEVİ’NİN AKP’YLE, ERDOĞAN’LA İLGİSİ YOK, O BİNADA DIŞ TEMSİLCİLİKLERİMİZ VAR
Somut ve aktüel bir örnek üzerinden bu hususa karşılığınızı istesem; Amerika’daki Türkevi ziyaretiniz de çok eleştirildi. Ne dersiniz?
O binanın Erdoğan’la ilgisi yok. O binanın AKP’yle ilgisi yok. Türkiye Devleti’nin malı orası. 70’lerde satın alınmış. Çok kıymetli bir bina.
Ayrıca biz yurt dışına gittiğimizde kategorik olarak zati büyükelçilerimizi ziyaret ediyoruz. Türkiye’nin Birleşmiş Milletler Daimi Temsilciliği, Başkonsolosluğu ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti temsilciliği o binada. Diğer binada olsa oraya gidecektik.
TÜRKEVİ BİNASI TÜRGEV’LE KARIŞTIRILDI
Bizim ziyaret ettiğimiz bina TÜRGEV binasıyla karıştırıldı. Reaksiyonun bir kısmı oradan kaynaklandı. Ziyaret ettiğimiz bina evvelki genel liderimiz Kemal Kılıçdaroğlu’nun önünde görüntü çektiği bina değil. O TÜRGEV’in yurt binası. Bizim ziyaret ettiğimiz bina Türk milletine ilişkin, Türkiye’nin bütün diplomatik temsilciliklerinin bulunduğu bina. AKP bir gün olmayacak fakat o bina orada duracak.
CHP’nin Kuzey Kıbrıs, Amerika ve Brüksel temsilciliklerinin kapatıldığını biliyoruz. Yeni bir yapılanmaya mı gidiyorsunuz?
Bu karar çok evvelce alındı ve bugün uygulanıyor. Bu üç temsilciliğin verimli çalışmadığını fark ettik. Tıpkı vakitte çok yüksek maliyetleri vardı. Daha efektif ve daha düşük maliyetli bir yapılanmaya gidiyoruz.