Türkiye’den kara yolu ile Suriye’ye giden Türkiye vatandaşı gazetecilerin Cumhurbaşkanlığı Bağlantı Başkanlığı’ndan müsaade alması gerekiyor. Müsaade başvurusu 10 günlük bir müddet için veriliyor.
Suriye’ye Türkiye hudut kapısından kimlik ile geçiliyor. Biz tekrar de ‘Ne olur ne olmaz’ diyerek pasaportumuzu yanımıza aldık. Gazeteci arkadaşım Ali Atar ile birlikte yola çıktık. O da en az benim kadar heyecanlıydı yeni Suriye’yi görmek için.
Geceyi Reyhanlı’da geçirdik. Sabah erkenden Cilvegözü Hudut Kapısı’ndan geçip, Şam’a gün içinde ulaşmayı, yolumuza gelecek Hama ve Humus’ta da biraz vakit geçirmeyi planlamıştık.
Evdeki hesap gümrüğe uymadı. Arkadaşım insani yardım vazifelisi olarak kurula girmiş ve ismi gümrük kapısında çabucak bulunmuştu ancak benim bu gümrükte, bilgisayarda ismim ve de müsaadem gözükmediği için geçmeme müsaade edilmiyordu.
Gazeteci olduğumuzu söyleyince durum anlaşıldı. Meğer müsaade sahibi gazeteciler 2018 yılı sonlarında hizmete açılan Zeytindalı Gümrük Kapısı’ndan geçiş yapıyormuş, hasebiyle oraya gitmemiz gerekecekti.
Arkadaşımla anlaştık, o Suriye tarafına geçecek, oradan araç kiralayıp beni Zeytindalı Kapısı’nın karşısındaki Suriye gümrüğünden alacaktı. Bizi gümrüğe getiren dostumuz evvel yol arkadaşımı Suriye kapısına götürecek sonra gelip beni alıp, birlikte Zeytindalı Kapısı’na geçecektik.
Uzun bir müddettir kara gümrük kapısından geçiş yapmamıştım. Fakat kapıyı yıllar evvel bıraktığım üzere buldum. Hâlâ bir yoğunluk, izdiham, bir telaş vardı. Zirveden bakmacılık hâlâ geçerli, gümrük koruma memuru hala “Ben devletim” tavırlarındaydı.
Gümrük binası içerisinde ülkelerine dönen ailelerin çıkış süreçleri 5-6 masa üzerinden yapılıyordu. İşleyiş tertipliydi.
Beni Zeytindalı Gümrük Kapısı’na götürecek dostumuzu beklerken, gümrük koruma memurunun biri bayan iki yabancı ile mutabakata çalıştığını gördüm, yardımcı oldum. İki yabancı Suriye’ye hibe etmek için getirdikleri bir ambulansla birlikte sonu geçmek istiyorlar fakat memur bunun mümkün olmadığını söylüyordu. Onları da Zeytindalı Kapısı’na yönlendirdi ancak daha sonra AFAD’ın bu mevzuda yetkili olduğunu söyleyip onları AFAD’ın Hatay şubesine yönlendirdi. Daha sonra irtibata geçtiğim o yabancılardan biri ambulansı geçirmeyi başaramadıklarını ve Almanya’ya geri döndüklerini iletti.
Anlaşılan şimdi, en azından o kapımız bu çeşit durumlara hazır değildi. Bundan sonra Suriye’ye Türkiye üzerinden bu cins takviye ve yardımlar çoğalacağı için insanların mağdur olmamaları açısından düzenleme yapılması gerekli olabilir.
Zeytindalı Gümrük Kapısı’nda, bilgisayarda müsaademiz gözüktüğünden kimlik kartımızla kolay kolay geçiş yaptık.
Her iki kapıda da Suriye’ye gelen ve oradan dönen ağır bir insan trafiği vardı. Ayrıyeten süreçlerini beklemekte olan ailelere yiyecek, içecek ikram ediliyordu.
Suriye tarafına geçmiştik lakin bayağı bir vakit kaybetmiştik. Ayrıyeten, yaklaşık bir 30 kilometre kadar kuzeye çıktığımız için Şam’a seyahatimiz da uzayacaktı.
Suriye tarafında gümrük ararken, bizi orada bekleyen ancak evvelden yüz yüze tanışmadığımız Suriyeli dostlarımızla buluştuk. Suriye tarafında nerede bir giriş süreci yapılacağını sorduğumda, “Bir süreç yok, gidelim” yanıtını aldım.
‘Şamgen’ diye içimden geçirdim. Avrupa Birliği’ne üye ülkelerin özgür sirkülasyonunu sağlamak için hayata geçirilen Schengen’den mülhem bir tabirdi. 2010 yılında Türkiye, Suriye, Ürdün ve Lübnan ortasında hür ticaret ve özgür vize anlayışına dayanan bir çalışma başlatılmıştı. Bu projeyle Türkiye, Suriye, Ürdün ve Lübnan ortasında vizesiz seyahat gerçekleştirilebilecekti. 4 ülke birbirlerine olan vizeleri kaldırmayı planlıyordu. Proje ile ilgili muahede imzalanmadan Suriye’de çıkan savaşla rafa kaldırıldı. Beğenilen Schengen de artık eski Schengen değil. Sistemsiz göç onu da etkiledi.
Ama, Suriye’deki yeni durum ile birlikte en azından Suriye ile Türkiye ortasında Şamgen’in yine raftan indirilmesinin her iki tarafa da yararı olur.
Suriye tarafında bizi sıhhat alanında mülteci ve iç göç mağduru Suriyelilere sıhhat hizmetleri veren Suriyeli Göçmenler Tıbbi Derneği’nin (SEMA) Suriye Sorumlusu Medyen Rızk ve oğlu Muhammed bekliyordu.
Hoşbeşten sonra esasen geç kaldığımız için çabucak yola revan olduk.
Şam’a dört yüz kilometreden fazla aralık vardı ve beş, bilemedin altı saatlik bir yoldan bahsediyordu Medyen. Akşama nasip olursa Şam’da olurduk. Menzili maksuda fazla geç kalmamak için yol üstündeki Hama ve Humus’ta vakit kaybetmemeye ve direkt Şam’a gitmeyi Şam-Hama ortası 220 km kadar bir yoldu ve günübirlik gelip dönebilirdik.
Suriye gümrük kapısından itibaren engebeli bir yere sahip bölgedeki yerleşimler dikkatimizi çekti. Mihmandarımız dağ-taş her yeri kaplamış bu yerleşimlerin iç göç mağdurlarının barınakları olduğunu söyledi. Bu durum Serakib kentine kadar sürecekti.
Serakib’in öyküsü de farklı ya, ona yolumuz oradan geçerken değineceğiz.
Bölgenin alışılmış ki asıl insanlarının da yerleşimleri vardı, ancak onları göçmenlerin her tarafı saran çadır, konteyner ve kalıcı barınakları adeta boğmuş, görünmez hale getirmişti.
Daha evvelce Pakistan’da Afgan, Kenya’da Somalili sığınmacıların kaldığı göçmen kamplarına benziyordu lakin oralarda denetimli ve muhakkak bölgelerde kurulmuş olan kamplara nazaran çok daha yaygın bir yerleşim kelam konusu idi. Yeniden onlardan farklı bir durum buradaki ucu bucağı gözükmeyen kampların neredeyse tamamında güneş gücü panellerinin kurulmuş olmasıydı.
Suriye gümrük kapısından yaklaşık 80 kilometre kadar yolumuzun her iki tarafında da yüzlerce tıp bu yerleşimler yer alıyordu. Hasebiyle, durum çadır kentlikten çıkmış adeta bir ‘Çadıristan’a dönüşmüştü.
Biz yalnızca yolumuz üzerindeki, Suriye’nin kuzeybatısındaki türlü çeşitli göçmen kamplarını görmüştük, muhtemelen Suriye’nin birçok bölgesinde bu durum kelam konusu idi. Gerçekten bahis ile ilgili istatistiklere göz gezdirdiğimizde durumun vahametini anladık.
Suriye İnsani Gereksinimler Genel Kıymetlendirme raporuna nazaran Haziran 2024 sonu prestijiyle ülke genelinde yerinden edilmiş 7 milyondan fazla bireyle global olarak en fazla sayıda iç göç mağduru (IDP) nüfusa sahip ülke olarak Suriye tespit edilmiş.
Bu iç göç mağdurlarının birden fazla bizim Şam yolunda geçtiğimiz kuzeybatı Suriye’de kümelenmiş olduğu için biz de ağır bir biçimde gördük.
Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği’nin (UNCHR) 9 Şubat 2025’te yayınladığı haritaya nazaran iç göç mağdurlarının 5 milyona yakını bu bölgede, nerede ise yarısı da İdlib’de yaşıyor. Çoğunluğu Şam kırsalında olmak üzere ülkenin güneybatısında da yaklaşık iki milyon iç göç mağduru yaşıyor.
İç göçe değinmişken dış göçe değinmeden geçmek olmaz. El-Cezire kaynaklarına nazaran 2024 yılında Suriye’den mülteci durumuna düşen kişi sayısı 6,2 milyona ulaştı ki, resmi sayılara nazaran bunun yarısını yani 3,2 milyonunu Türkiye omuzladı. Lübnan, Almanya ve Ürdün’de sırasıyla 775 bin, 717 bin ve 628 bin kayıtlı Suriyeli mülteci bulunuyor.
Yine, UNCHR’ın 3 Ocak 2025 tarihinde yayınladığı haritaya nazaran 8 Aralık 2024 yani Esed’in devrilmesinden bu yana 279 bin 620 Suriye’ye geri dönmüş.
Diğerleri ne vakit döner sorularını duyar üzereyim. Suriye kurtulmuş olsa da koşulların tam olgunlaşmadığını söylemek durumundayım. Suriye’de işler yoluna girdikçe beşerler vatanlarına daha fazla dönmeye başlayacakladır.
2 Eylül 2015’te ailesi ile birlikte Muğla’nın Bodrum ilçesinden Yunanistan’ın İstanköy adasına şişme botla geçmeye çalışırken annesi ve kardeşi ile birlikte boğularak ölen üç yaşındaki Aylan Bebek üzere birçok Suriyelinin artık vatanlarına hiç dönemeyecek olduğunu hüzün ile burada zikredelim.
