Aksaray Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Süleyman Yılmaz ile eğitimimizi konuştuk…
“Elbette, eğitim iktidarların varlık yahut yokluk sebebi olarak görülmemeli, oy tasasıyla yaklaşılmamalı, özgün bağımsız bir alan olarak görülmelidir. Mülakat, siyasal ve sendikal tesirlerin ağır olduğu iklimde güvenilirlik ve geçerliliği en düşük kıymetlendirme aracıdır. Her şeyden tasarruf olur, eğitimden tasarruf olmaz!”
Sevgili hocam, dünya sürdürülebilir kalkınmayı ve bu süreçte eğitim yerini konuşuyor, kalkınma planları hazırlıyor. Eğitimin sürdürülebilir kalkınmadaki yeri neresidir?
Bir ülkenin kalkınmışlık seviyesi, eğitim başarısı, ekonomik göstergeleri, sıhhate verdiği bedel, etrafa hassaslığı, insanına tanıdığı temel hak ve hürriyetleriyle ölçülebilir. Dikkat edilirse, eğitimi sıralamada en üste yerleştirdim. Zira eğitim olmazsa, başka saydığımız konular olmaz, müreffeh bir gelecek olmaz. Öteki bileşenler olmazsa da eğitim eksik kalır. Sağlıklı işlemez. Bu sıralamada hak ettiği yerde midir? Şayet toplumda bu konuda ortak uzlaşma oluşmuşsa evet denilebilir, lakin hala paydaşları ve muhatapları tarafından ortak bir noktada buluşulmamışsa, üzerinde derin tenkitler varsa, hayır denilebilir.
Sevgili hocam, uygun bir eğitim süreci işletilebilmek için yetkililere düşen görev nedir? Ne yapmalılar?
Cumhuriyetten bu yana eğitim üzerinde baş yoranlar eğitim paydaşlarını ortak bir paydada buluşturmayı, ortak akılda birleşmeyi temel almıştır. Eğitim alanında atılacak adımlarda ve geliştirilecek programlarda şura yani istişare kültürü temel alınmıştır. Şura kısaca eğitim paydaşlarını buluşturma ve ortak tabanda fikir ve teklif geliştirme ve bunu ilgili makamlara teklif olarak sunma platformudur. Bu bağlamda inançlı ve uygulanabilir kararlar alınması ve icra edilebilesi için şuraya gereksinim vardır. Öteki bir konu öğretmen yetiştirme konusudur. Bu konuda Ulusal Eğitim Bakanlığı, Yüksek Öğretim Kurulu ve buna hizmet eden Eğitim Fakültelerinin işbirliği kıymetlidir. Eğitim Fakülteleri, dört yıllık temel eğitim sürecinde alan, kültür, pedagojik ve uygulama eğitimi ile bakanlığın gereksinim duyduğu öğretmeni yetiştiren eğitim kurumlarıdır. Yetişen öğretmenin niteliği bu kurumlar ortasındaki eşgüdüme ve açık bir işbirliğine bağlıdır. Meslek öncesi ve sonrası hizmet içi eğitimler öğretmenin niteliğine katkı verecek kazanımları sağlamaktadır. Bir de öğretmenlik mesleğinde vicdan ögesini önemsiyorum. Vicdan öğretmenlik mesleğine istekli bir hazır bulunuşluluktur. Tıpkı Rus Muharrir Grigory Petrov’un Beyaz Zambaklar Ülkesindeki istekli eğitim kahramanı Snellman üzere.
Milli Eğitim Bakanlığının öğrenci profili üzerinden beklentisi, eğitim ideolojisi nedir? Dışımızdaki dünya ile kıyaslarsak durum nedir? Güzel durumda mıyız, makûs durumda mıyız?
Aslında 1739 sayılı Ulusal Eğitim Temel Kanununda, Türk Eğitim İdeolojisinin maksatları açık bir formda ortaya konulmuştur. İnsanın ferdi gelişimini biliş, duyuş ve psikomotor maharetleri açısından geliştirmesi, yaşadığı toplumun kurallarına uyan, ödevlerini yerine getiren vatandaş olması, ülke üretimine katkı sağlaması ve hudutlu kaynakları düşünerek şuurlu bir tüketim anlayışının geliştirilmesi hedeflenmektedir. Aileden temel kıymet, ahlak ve etik eğitimini alan birey, okulda bunları zenginleştirip, pekiştirmek durumundadır. Yani okul yalnız akademik eğitim veren bir ortam değildir. Çıktılar kıymetlidir. Çocuğun genel eğitim başarısı, sistemin çıktılarıdır. Tahminen ebeveyn, okul, öğretmen ve sistemi idare edenler bu çıktıların nitelikli olmasına yoğunlaşmalıdır. Genel çizgileriyle ilendiğinde, çocukların akademik eğitimleri de, ahlaki ve eti paha eğitimleri de beklenilen ölçütlerde değil. OECD ülkelerinde yapılan PISA değerlendirmesi ve TIMSS değerlendirmelerinde muvaffakiyet seviyemiz ortadadır. Öteki yandan son günlerde gençler ortasında artan hata sürece, uyuşturucu, gasp, intihar vesaire olayları manevi alanın da istenildiği gitmediğini göstermektedir. Bunu muhafazakâr mahallenin muharrirlerinin serzenişlerinde de görebiliriz. Her şey çok âlâ dersek kendimizi kandırmış oluruz. Aslında eğitim kavramı, çocuğun doğuştan getirdiği bilişsel, duyuşsal, psikomotor güçleri, yetileri, etrafıyla manalı bir pahaya dönüştürme sürecidir. Yani bir yandan akademik başarıyı, öteki taraftan ahlaki ve etik kıymet edinme muvaffakiyetini sağlamak zorundayız. Aksi halde, düzgün lakin ahlaksız, etik kıymetten mahrum meslek profesyonelleri yetiştirmekten öteye gidemeyiz.
Eğitim, günlük siyasetin üstünde bir paha olarak görülmeli, değil mi hocam?
Elbette, eğitim iktidarların varlık yahut yokluk sebebi olarak görülmemeli, oy korkusuyla yaklaşılmamalı, özgün bağımsız bir alan olarak görülmelidir. Bu bağlamda eğitimi ideolojik değil, pedagojik bir alan olarak görmek zorundayız. Bir anlayış gelip yapar, bir anlayış gelip bozarsa, eğitim muvaffakiyetinde bir arpa uzunluğu yol alamayız. Geçmişten hatırlamamız ve ders çıkarmamız gerekir. 28 Şubatla birlikte gelen 8 yıllık zarurî eğitim katsayı ve kişisel tercihleri etkiledi. Sonrasında gelen anlayış ise 12 yıllık zarurî eğitimle katsayı ve tercihleri sağladı lakin 60 ve 84 aylıkları birebir sınıfta birleştirme kusuruyla bu yıl YKS imtihanına 5 milyona yakın öğrencinin girmesi üzere büyük bir rekabet ortamını doğurdu. Ankara’da iki ilçe yetersiz fiziki orta nedeniyle ikili ve 30 dakikalık ders eğitimine geçti. MEB ve Eğitim Fakülteleri eşgüdümlü çalışamadı. MEB, Eğitim Fakültelerinin program içeriğini yasanın kabulünden altı yıl sonra 2018 yılında göndermişti. Geleceğe dair öngörü eksikliği eğitimin tüm paydaşlarını etkiliyor. Kanun çıkarılırken eğitim paydaşları işleyişin dışında kalmıştı. Her iki sistem değişikliği mesleksel alana geçmesi daha yararlı olabilecek gençleri sistemde zorla tutmaya neden oldu. Böylelikle endüstrinin muhtaçlık duyduğu orta eleman bulunamaz oldu. Şimdilerde bu boşluğu okula gitmeyen mülteci gençler dolduruyor. Ayrıyeten mecburî eğitimle 612.814 öğrenci eğitim dışında kaldı. Eğitim zaruretinin toplumsal boyutunda, 32 OECD ülkesinde bayan cinayetinde birinci sırada olmamızla eğitim başarımız ortasındaki korelasyonu düşünmeden edemiyor insan. Başka bir handikap ise, eğitimde bilgi ve müfredatı eğitim dışından denetim etme gayreti başarıyı değil, başarısızlığı körükledi. Eğitim üzerinden alınan kararlar, geliştirilen yönetmelik ve yasalar, işleyişi kolaylaştırıcı olmalıdır.
Tam burada kabul edilen Öğretmenlik Meslek Kanununu (ÖMK) ve Ulusal Eğitim Akademisini sormak istiyorum. ÖMK ve akademi ne getirir ne götürür?
ÖMK’da neler var? Öğretmene şiddete; ceza artırılacak, ertelenmeyecek. Unsur 29 Ulusal Eğitim Akademisi epey değerli. Akademinin emeli; Öğretmen adaylarının mesleğe hazırlanması, öğretmen, yönetici ve diğer işçinin mesleksel gelişimi ve meslekte ilerlemesi olarak belirlenmiş. Öğretmen, yönetici ve diğer çalışanın eğitim programlarını hazırlamak ve uygulamak, yeterliliklerini belirleyip güncellemek üzere misyonlar tanım edilmiş. Akademi, eğitim muhtaçlıklarını tespit edip, gerekli eğitimleri sağlayacak, özel öğretim ve kamu kurumları işçisine eğitim verebilecek, bilimsel ve teknolojik gelişmeleri takip edip, araştırma, proje, yayın yapabilecek. Tertip yapısı ve akademik şura, kimlerden nasıl teşkil edileceği belgisiz. Kime ve neye nazaran seçilecek meçhul. Mesleksel kariyer basamakları, öğretmen, uzman öğretmen, başöğretmen olarak devam edecek. Uzman öğretmende en az 10 yıl hizmet koşulu, kademe ilerlemesi durdurulma cezası bulunmamak kaidesi aranıyor. Başöğretmende ise uzaman öğretmenlikten sonra 10 yıl hizmet kaidesi, kademe ilerlemesi durdurulma cezası bulunmamak kuralı aranıyor. Ataması yapılacak öğretmenler için süreç çok farklı işliyor. Atanacak öğretmenlere KPSS imtihan skoru ve güvenlik soruşturması ile yapılacak mülakat sınavı sonrasında Ulusal Eğitim Akademisi tarafından 3 yahut 4 devir süren teorik ve uygulamalı hazırlık eğitimi verilecek. Öğretmen adayı teorik derslerden 60, uygulama derslerinden 70 puan almak zorunda. Sıhhat nedenleri dışında en fazla 10 gün müsaade kullanabiliyor. Eğitimin nasıl verileceği, kimler tarafından verileceği, akademisyen seçiminin nasıl olacağı şimdi bilinmeyen. Düşününüz, bir öğretmen olabilmek için 4 yıl alan bilgisi, pedagojik eğitim ve öğretmenlik uygulaması ile eğitim fakültesinden mezun olacaksınız, KPSS’den yüksek skor alacaksınız, 2 yıl da Ulusal Eğitim Akademisinde teorik ve uygulamalı eğitim alacaksınız, başarılı bulunursanız öğretmen olarak atanabileceksiniz. Yani öğretmen olmak için her şey olağan işlerse asgarî 6 yıl eğitim, emek ve külfet sarf edeceksiniz. Dünyanın hiçbir ülkesinde öğretmenlik mesleği bu kadar sıkıntı değildir. Artı, eğitim fakültelerinden öğretmenlik diploması alan bir genç, tekrar öğrencilik moduna girecek! Merak ediyorum, Ulusal Eğitim Akademisinde mevcut eğitim fakültelerinden verilemeyen (!) farklı hangi eğitim verilecek? Yani biz atanacak öğretmenin mesleksel maharetini nasıl ölçeceğiz? Bunlar daima fulü bölgeler. Meğer bunun yerine tezli lisansüstü eğitim daha makul gözüküyor. MEB’te öğretmen ihtiyacı % 95 dolulukta gözüküyor. Ülkede mevcuttaki 97 Eğitim Fakültesinin durumu ve kontenjanları gözden geçirilmeli, formasyon eğitimi derhal kaldırılmalıdır. Aksi halde eğitim fakültelerini öğrenicilerin tercih etmesi hayal olur. Binalar, derslikler, atölyeler, laboratuarlar, aktiflik sınıfları atıl kalacak, yetişmiş insan kaynaklarından gereğince istifade edemeyiz.
Bu konuda eğitim fakültelerindeki hocaların, eğitim fakültesi dekanlar kurulunun ve eğitim sendikalarının pasif kalması da yadırganacak bir durum. Özetle; bizim öğretmen niteliğini, öğrenci başarısını ve beslenmesini, okulların güvenlik, sıhhat ve hijyenini daha çok konuşmamız gerekiyor.
Hocam, mülakatı nasıl değerlendiriyorsunuz? Sağlıklı bir kıymetlendirme aracı mı?
Sevgili hocam, biraz da Türkiye Yüzyılı Maarif Modelinden bahseder misiniz? Yeni olarak ne var bahsedilen modelde?
Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli, temelde ulusal ve manevi bedellere dayalı bir insan profilini, tipolojisini temel almış. Bu model; temel yaklaşımlar, öğrenci profili, bütüncül eğitim, marifetler çerçevesi, fazilet, paha, aksiyon çerçevesi boyutlarını içeriyor. Her vatandaşın eşit ve adil kaidelerde eğitim hakkına sahip olduğu vurgusu yapılmış. Öğrenci profili; ahlak, bilge, estetik, yürek, irade, merhamet, sıhhat, sorgulama, üretkenlik ve vatansever olma üzere bireyi uzman ve faziletli kılabilecek ögeleri öngörüyor. 1739 sayılı Ulusal Eğitim Temel Kanunundan farklı olarak fazilet, bedel ve hareket boyutuyla hürmet, sorumluluk ve adalet bedellerine vurgu yapılıyor. Sevindiğim bir durum; yıllardır konuşmalarımda lisana getirdiğim, entelektüel insan profili, bilen, tahlil üreten bilge insan tipolojisi, etrafıyla uyumlu, farkındalık, sorumluluk, belagat ve estetik duygusu taşıyan birey kavramları modelde yer almış olmasıdır.
Sevgili hocam, bu kadar ulusal ve manevi bedeller uzun müddettir tıpkı iktidarın bakanlıkları tarafından da vurgulanmıştı. Ancak sonuç ortada, gençlik buhranda, intihar, tacizler, tecavüzler, cinayetlerin, usulsüzlüklerin önü alınamıyor. Bu model bunları çözer mi hocam?
Derde deva, sadra şifa yararlar görebilmek için öncelikle yaptığımız işe, ortaya sürdüğümüz niyete kendimiz samimi sarılmalıyız. Bir kelam vardır; lisan-ı hal, lisan-ı kalden üstündür, denilir. Yani, sizin sözünüzden çok ortaya koyduğunuz irade ve aksiyon değerlidir. Yani yanmayan yakamaz. Bu iş gönüllülük ve vicdan işidir. Bizler ortaya sıklıkla yeni sistemler, modeller koyuyoruz. Lakin sonucunu görmeden yapıyoruz, bozuyoruz. Uzun erimli bir sabrımız yok maalesef. Boyacı küpü üzere batırıp, çıkarıp sonuç almayı düşünüyoruz. Bir bitkiyi bile ekmekle vazifemiz bitmiyor. Kazmamız, sulamamız, gübresini vermemiz, muhafazamız gerekiyor ki, büyüyüp meyvesine ulaşalım. Kaldı ki elimizdeki özne insan! Bitkiye gösterdiğimiz itinadan daha fazlasını göstermezsek, yarınlarımız karanlıklaşır.
Sevgili hocam, sizi takip ettiğim kadarıyla toplumsal hayatın içinde faal bir isimsiniz. Toplumsal sorumluluk projeleri, çocuklarınızın sanatsal eğitimi, eğitim forumlarına dayanağınız vesaire ilgiyle takip ediyoruz. Bu konuda eğitimin çoklu boyutunu yaşıyorsunuz? Bunlardan bahseder misiniz?
Avrupa’da bir akademisyen kendisini yalnızca akademinin yeknesak çerçevesine hapsetmez. Alan dışında toplumsal sorumluluk projeleriyle, sanatla, sporla, kültürel etkinliklerle, felsefi sorgulamalarla, edebiyatla, okuma etkinlikleriyle de uğraşır. En az birkaç gazete okur ve hayata paha katan birkaç sivil toplum örgütüne üyedir. Aslında bu sayılanlar entelektüel boyutun temel ayrıtlarıdır. Kendim gençliğimde bu türlü bir imkânı bulamadım. Okudum, meslek edinip bir yerlere geldim. Bu dünyada geldiğim standartlarla devam etmemem ve göçüp, gitmemem gerekir. Avrupa bana bilgimi, görgümü artırmak açısından çok şey kattı. Benden sonraki nesle öncülük manasında zincirin birinci halkası olma misyonunu, rolünü biçti. Bu çerçevede çocuklarımı akademik eğitim yanı sıra sanat ve başka etkinliklerle bezenmiş yetiştirmeye çalışıyorum. Bunun etrafa emsal olabilme tesiri de oluyor. Toplumsal sorumluluk projelerinde ise toplumdan aldığımı topluma geri veriyorum. Bu toplumda filizlendim, bu topluma vefa borcumu ödemek, kazanımlarımı paylaşmak durumundayım.
Sevgili hocam, son olarak okuyucularımızla paylaşmak istediğiniz konular var mı?
Eğitimde bana nazaran, sana nazaran, ona nazaran bir yaklaşım olmaz! Ortak aklın ve bilimin öngörülerinin işletilmesi gerekir. Ülkede her çocuk eşit ve adil koşullarda eğitim imkânlarına erişebilmelidir. Daha evvel de lisana getirdiğimiz üzere; her şeyden tasarruf olur, eğitimden tasarruf olmaz! Size ve gazetenize eğitim ismine bir şeyleri lisana getirme fırsatını verdiğiniz için teşekkür ederiz.
Sevgili hocam pahalı bilgileriniz için size teşekkür ediyorum. Türkiye Hepimizin, Eğitim Hepimizin…