“Pazar Mektubu” başlığı altında, yazdığı ve “newsletter” olarak paylaştığı yazısında bugün, 2022 Nobel Edebiyat Mükafatı alan Annie Ernaux ve “Seneler” kitabına değindi. Özkök, 41 maden çalışanının hayatını yitirdi Amasra maden faciasına ve dün hayatını yitiren sanatçı Billur Kalkavan’a da yazısında yer verdi. Özkök, “Annie Ernaux’nun tarihi ise Erdoğan’la Billur Kalkavan’ı tıpkı hizaya getiriyor.” değerlendirmesini yaptı.
Özkök’ün “Dezenformasyonsuz tarihi kim yazacak: Erdoğan mı yoksa Billur Kalkavan mı?” başlıklı yazısı şöyle:
Dezenformasyonsuz tarihi kim yazacak: Erdoğan mı yoksa Billur Kalkavan mı?
Haber, bu yıl Nobel Edebiyat Ödülü’nün kazanan Annie Ernaux’nun “Seneler” kitabını, 12 yıl sonra ikinci kez okurken geldi.
“Bugün Billur Kalkavan öldü…”
Bu kadar kolay bir cümle.
Albert Camus’nun hayatımı derinden etkileyen kitabı “Yabancı” da işte tam bunun kadar kısa, katı ve ruhsuz bir cümleyle başlıyordu.
“Dün annem öldü…”
Camus üç sözlük bu cümle ile jenerasyonlar uzunluğu bir çok insanın küçük şahsi tarihini de tarihini yazdı.
Bir de şu haber:
“Dün 41 madencimiz öldü…”
O da bu kadar kolay bir cümle…
“İşçi” dersek ihmal ve sorumluluklar bize kalacak diye “şehit” dedik, ilahi bir kefene sarıp, dezenformasyon hormonlu tarihe gömdük.
Sonra “Seneler” kitabı gözümde daha da büyüdü… Bir kez daha bitirdim ve kararımı verdim.
Bana göre Thomas Mann, Albert Camus ve Octavio Paz’dan sonraki en değerli Nobel’di…
Kimdi Billur Kalkavan, öldü denince ne hatırladık?
Billur Kalkavan 58 yaşındaydı.
Dün toplumsal medyada yarattığı dalgalanmalı farkettiniz mi?
Peki kimdi Billur Kalkavan?
Çoğumuz için bir “magazin figürü…”
Anladık ki, o kadar kolay değil.
“Embedded” bir kişilik. Yakın tarihimizde bir çok anıya iliştirilmiş bir şeyler var.
Ölümü bize o şeyleri hatırlattı…
Rusya tarihini Putin mi müellif Kamçatka yengeci mi?
İşte o nedenle sordum, “Dezenformasyonsuz tarihimizi kim yazıyor” diye.
Mesela Rusya’nın tarihini…
Şu an elindeki nükleer silahı bütün dünyanın hızına sallayan Putin mi…
Yoksa Tolstoy yahut Dostoyevski mi; Kalinka müziği yahut lüks restoranlarda karşımıza çıkan Kamçatka yengeci mi?
Ya İngilizlerinkini?
Sekizinci Henry mi yazdı, yoksa Shakespeare mi…
Churchill mi yoksa Rolls- Royce yahut Beatles, Rolling Stones mu…
Fransa’ya ne dersiniz…
Onaltıncı Louis mi, Robespierre, Sartre mı…
Yoksa Normandiya Camembert peyniri mi…
Annie Ernaux
Bir maymun okur gözüyle bu yılki Nobel Ödülü
Şimdi bu pazar sabahı size “Durun biraz, şunu yeniden düşünelim ” diyeceğim..
Sakın, tarihi isimleri kendilerinden büyük beşerler değil de hayatımıza giren küçük “şeyler” yazıyor olmasın…
Diyecek olan ben değilim.
Bu yıl Nobel Edebiyat Ödülü’nü kazanan Annie Ernaux söylüyor.
Özellikle de onun, Can Yayınevi tarafından Türkçede de yayınlanan “Seneler” (Annees) isimli kitabı
Ben “maymun bir okurum…”
Aynı anda birkaç kitabı okumaya çalışırım.
Hiç elbet her maymun okur üzere, birtakım kitaplara haksızlık edebilirim.
Ama şunu rahatlıkla söyleyebilirim.
Hayatım boyunca hakkını tam vererek okuduğum kitaplardan biri Annie Ernaux’nun “Seneler” romanıdır.
O nedenle şunu da ikinci kere rahatlıkla söyleyebilirim.
Benim için Ernaux; Albert Camus, Thomas Mann ve Octavio Paz’dan sonra Nobel’in en fazla haketmiş müelliftir.
Yine de kimseye haksızlık etmeyeyim.
Benim için böyle…
Bir pop sosyolog bu kolay paragraflarda ne bulur?
“Seneler” kitabını çok sevmemin özel nedenleri var.
Bir sosyolog, bilhassa de Fehmi Koru’nun deyişiyle bir “pop sosyolog” olarak bana en yakın ve sempatik gelen bir kitap.
“Seneler” bildiğimiz bütün edebi yazma biçimlerine meydan okuyor.
Adı roman fakat roman denilebilir mi pek emin değilim.
Çünkü alta alta yazılmış ve birbirinin takibi olmayan paragraflardan oluşan bir yazma üslubuna sahip.
Ne mazlumu, ne zalimi ne aşk acısı çeken kahramanı var
Romanın düzgün kahramanı yok.
Aşk acısı çeken kahramanı da yok.
Kötü karakteri de yok.
Yani bir kahramanı yok.
Sadece akıp giden bir vakit var.
Tıpkı Proust’un “Kayıp Vaktin eşinde” romanı üzere, akıp giden bir vakit.
Ve bu vakti bize bir kahraman, bir mazlum yahut bir zalim değil, birbiri gerisine akan isimler, yerler, yerler, olaylar, eşyalar, yani “şeyler” anlatıyor.
Fransızların deyişi ile “Les Choses de la Vie…”
Hayatın şeyleri.
Taşralı bir öğretmen hangi tarihi yazabilir?
Taşrada doğmuş, büyümüş, yaşamış bir bayan, tarih diye bize ne anlatabilir ki…
Hele hele bir Türk’e…
Hayır…Anlatır…
İşte edebiyatta ve sosyolojide, “millî ve yerli” sözlerinin manasını büsbütün yitirdiği yerdir burası…
Ben Fransızca biliyorum, 6 yıl Paris’te yaşadım.
Ama inanın “Seneler’i” hiç bunları bilmeden yaşamadan okusaydım da en az bu kadar anlardım.
Kitabın ne girişi var ne bitişi…
İpana diş macunlarının yazdığı kolektif tarih
Seneler İkinci Dünya Savaşı’nın bitişiyle başlıyor ve 2000’lere kadar geliyor.
Bir yanıyla otobiyografi…
Ama öznesi olmayan bir biyografi…
Şahsiyetsiz…
Maktulu yok, meçhul faili de yok.
Her şey apaçık. Kenarında oturduğumuz ırmağın şurasından burasından geçen şeyler…
“Önümüzden yahut uzağımızdan gelip geçen ve zihniyetimizin kaydettiği her şey tarihtir” diyor.
Bu Nobel tarihinde İzmir’den de biri var
İçinde Fransızların İpana diş macunu sayılabilecek objeler var.
Renault 4’ün Deux Chevaux otomobiller, Brigitte Bardot var.
Ama tıpkı vakitte, mesela ben de varım.
Bir sayfasında “İzmirli Dario Moreno’nun Mambo İtaliano” müziği olarak geziniyorum.
Kayıp vaktin peşinde koyarken Beatles’a da, Pink Floyd ve Sex Pistols’a da rastlıyorsunuz,.
Sonra bir sayfa geliyor ve karşınıza o dedikodu çıkıyor:
”Isabelle Adjani AIDS mi oldu…”
Victor Hugo ile periyodun komedyeni Coluche’ün isimlerinin yan yana yazıldığı, hiyerarşisiz bir tarih bu…
Ciddiyet ehliyetini verme yetkisini yalnızca kendinde gören kimi beşerler için, bu türlü bir “aynı haneye yazılmak” kabul edilebilir bir şey değil natürel ki…
Annie Ernaux’nun tarihi ise Erdoğan’la Billur Kalkavan’ı birebir hizaya getiriyor.
Bir Emanuel koltuk erkek hafızamıza hangi tarihi yazmıştır?
Oralarda gezindikçe de şunu görüyorum.
Aslında bu yalnızca Annie Ernaux’nun tarihi değil.
Hepimizin ortak tarihi…
Bir sayfada bir Emanuel koltuk sözü geçiyor..
Yetmişlerin erkek hafızasına, Churchill’den, Erdoğan’dan, Putin’den, Sekizinci Henry’deni Fatih Sultan Mehmet’ten daha yakın bir tarih değil mi…
Yani tarihimizi onlar da yazıyor.
Denizli Paşabahçe’de gördüğüm limon sıkacağı
İsterseniz siz de deneyin.
Yazın kendi “Seneler” romanınızı.
Google sayesinde artık daha da kolay.
Benim “Seneler” romanım, bundan 7 yıl kadar evvel Denizli’de Paşabahçe Cam Fabrikası’nın arşiv müzesini gezerken yazılmaya başladı.
Orada bir limon sıkacağı gördüm. Hani şu kalın camdan, ortasında yarım kesilmiş limonu karşıtından koyup sıktığımız, her konutta bulunan kolay eşya…
Gördüğüm an çocukluğumun bir kısmı bütün halkalarıyla geldi gözümün önüne. Formika masalar, plastik masa örtüleri…
İnce muhakkak bir çay bardağı…
Post me too devrin birinci Nobel Ödülü
Annie Ernaux bana nazaran Post MeToo devrinin birinci Nobel’i.
Onun çok gençken çocuk aldırmak için çektiği acıları anlatan kitabı, Camus’nun Fransa’da idam cezasının kaldırılması için yazdığı metin kadar tesiri olduğuna inanıyorum.
Nitekim Nobel’i aldığı gün yaptığı birinci açıklama şu oldu:
“Hayatımın son anına kadar bir bayanın anne olma yahut anne olmama hakkını savunacağım…”
Diyorum ya, dezenformasyonsuz bir tarih bu.
Hoşa gitmemeyi göze alan mahallesiz haymatloslar
“Seneler”, “Aşklarımı yazıyorum; Yazdıklarımı yaşıyorum” diyebilen müelliflerin kaleminden çıkmış bir “Hepimiz tarihi…”
Emin olun Hitler’lerin, Putin’lerin, şunun bunun yazdığı tarihten çok daha gerçek, çok daha hakiki…
Cesur bir tarihçi bu… Hayatı boyunca solcu olmuş.
Ama sol mahalleden ikâmet raporu almayı rededen bir dimağ bu.
Alice Ferney bu haftaki “L’OBS” dergisinde onun için şunu söylüyor:
“Mahallesinin yahut diğerinin güzeline gitmek için yazmadı. Güzellerine gitmemeyi göze alacak bir hamaseti var…”
Yani, ‘Mahallesiz haymatlos’ bir muharrir aldı bu yıl Nobel’i…
Siyasetin pinokyo burnunu sokamadığı Halley tarihi
Bize diyor ki;
1945’le 2000 ortasında kaybettiğimiz her şey hepimizin tarihidir.
Dokunduğumuz, ellediğimiz, yanımızdan, uzağımızdan geçen, bütün Halley yıldızlarının öyküsü yani.
Siyasetin burnunu sokamadığı objelerin, şeylerin, insanların yazdığı bir kitap.
Devletin, müfredat programlarının burnunu sokmadığı, sokamadığı Dezenformasyonsuz bir samimi bir küçük şeyler tarihi.…
Ve görüyoruz ki; bu türlü bir tarihi fakat Annie Ernaux üzere mahallesiz haymatloslar yazabilir.
Emin olun, her gece burnunu televizyonlardan odalarımıza sokup yalnızca kendi mahallesinin güzeline gitmek için konuşan başlar bu seçimden sonra hüsrana uğrayacak.
Yepyeni Türkiye’nin gerçek tarihinini, her mahalleninin, güzele gitmemeyi, mahallesinin basmakalıp klişelerine, kendi mahallesinin dezenformasyonuna karşı sesini yükseltmeyi göze alacak haymatlos çocukları yazacak.
***
(*) ANNIE ERNAUX: “Seneler”, Çev. Siren İdensanlarmen, Can Yayınları